Temel büyüklükler
Fizik biliminde fiziksel büyüklükler iki kategoriye ayrılır: temel büyüklükler ve türetilmiş büyüklükler. Bunlar bir takım yöntemlerle ölçülür ve hepsinin ayrı bir birimi vardır. Bu birimler uluslararası uzlaşmalar sonucu seçildiği için, bunlara uluslararası birimler ya da SI birimleri denir. Temel büyüklükler, doğrudan ölçülüp kendi başına ifade edilebilirler. Bunların tamamı skalerdir, hepsinin mutlak sıfırı vardır. (Bu ne demek, bir düşünün.) Diğer fiziksel büyüklüklerin hepsinin tanımlanması için temel oluşturan bu büyüklükler kümesi, toplam yedi büyüklükten oluşur. KISAMUZ kısaltmasıyla aklınızda kalabilecek bu yedi büyüklük şunlardır: (Tablodaki baş harfleri yukarıdan aşağı okuyun.)
| Temel Büyüklükler | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Baş harfi | Büyüklük | Simge | Birim | Birim Kısa | Ölçü aleti |
| K | Kütle | m | kilogram | kg | Eşit kollu terazi |
| I | Işık şiddeti | I | Candela (kandela) | cd | Fotometre |
| S | Sıcaklık | T | Kelvin | K | Termometre |
| A | Akım şiddeti | i | amper | A | Ampermetre |
| M | Madde miktarı | n | mol | mol | Hesaplanır |
| U | Uzunluk | l | metre | m | Şerit metre |
| Z | Zaman | t | saniye | s | Kronometre |
Güzel bir örnek kütledir, hem dört temel kuvvetten biri olan kütle çekimin özelliğidir, hem de doğrudan ölçülebilir. Temel büyüklükler nelerdir sorusunun cevabını böylece almış oldunuz.
Türetilmiş büyüklükler
Türetilmiş büyüklükler kendi başlarına değil, temel büyüklükler veya diğer türetilmiş büyüklükler cinsinden ifade edilir. Her türetilmiş büyüklüğün bir tanımlayıcı denklemi vardır, böylece temel büyüklüklerin çarpımı veya oranı olarak ifade edilebilirler. Türetilmiş büyüklükler skaler ya da vektörel olabilir.
Örneğin, belli bir yönde birim zamanda ne kadar yer değiştirildiği anlamına gelen hız türetilmiştir, yer değiştirmenin (uzunluk) zamana oranıdır. Elektrik yükü akımla geçen zamanın çarpımıyla ifade edilir. Bunların da bazıları doğrudan ölçülebilir (örneğin elektrik potansiyel), ama yine de temel büyüklükler olarak kabul edilmezler.
| Türetilmiş Büyüklükler | ||||
|---|---|---|---|---|
| Büyüklük | Simge | Birim | Birim Kısa | |
| Yüzey Alanı | A | metrekare | m2 | |
| Hacim | V | metreküp | m3 | |
| Özkütle | d | kg / metreküp | kg/m3 | |
| Hız | v | metre / saniye | m/s | |
| İvme | a | metre / saniye kare | m/s2 | |
| Kuvvet | F | Newton | N | |
| İş | W | Joule | j | |
| Enerji | E | Joule | j | |
| Güç | P | Watt | W | |
| Isı | Q | Joule | j | |
| Elektrik yükü | q | Coulomb | C | |
| Elektrik alan | E | Newton / Coulomb | N/C ya da V/m | |
| Elektrik potansiyel | V | Volt | V | |
| Direnç | R | Ohm | Ω | |
| Sığa | C | Farad | F | |
| Momentum | p | kg metre / saniye | kgm/s | |
| Tork | τ | Newton metre | Nm | |
| Basınç | P | Pascal | Pa (N/m2) | |
| Manyetik alan | B | Tesla | T | |
Temel Büyüklük Türetilmiş mi?
- Yukarıdaki resimdeki ölçüm aletlerinden hangisi temel, hangisi türetilmiş bir büyüklüğü ölçer?
- Konum, alınan yol ve yer değiştirme büyüklüklerinden hangisi temel büyüklüktür? Yorumlarda cevabınızı yazabilirsiniz.
- Temel büyüklüklerden hangileri eksi değer alabilir? Örneğin – 5 K (eksi beş Kelvin) sıcaklık mümkün müdür?
- Kütleyi gerçekten doğrudan ölçüyor muyuz? Terazilerin hepsi ağırlığı ölçmüyor mu? Kütleyi nasıl doğrudan ölçebiliriz?
- Elektrik yükü doğadaki dört temel kuvvetin birinin özelliğidir. Bu kadar temel bir özellik temel büyüklük olarak kabul edilmemiştir. Bunun yerine elektrik akımı şiddeti kabul edilmiştir. Neden?
Temel büyüklükler skaler midir?
Skaler ve vektörel büyüklükleri bir sonraki yazıda öğreneceksiniz. Ama bu soru karşınıza çıkabilir. Evet, ilginç biçimde tüm temel büyüklükler skaler büyüklüklerdir, hiçbiri vektörel değildir.
Hacim temel büyüklük müdür yoksa türetilmiş büyüklük müdür?
Hacim temel bir büyüklük değildir. Hacim türetilmiş bir büyüklüktür. Yukarıdaki tabloya tekrar bakabilirsiniz.
Kütle temel büyüklük müdür?
Evet, kütle temel büyüklüktür. İlk tabloya tekrar bakarsanız, KISAMUZ’un K’si kütledir.
Özkütle türetilmiş büyüklük müdür?
Özkütle kütlenin hacme oranıdır. Kütle temel büyüklük olmasına rağmen, hacim değildir. Zaten kendisi de bir oran olduğu için özkütle türetilmiş bir büyüklüktür.
Hız türetilmiş büyüklük müdür?
Evet, hız türetilmiş bir büyüklüktür. Çünkü yer değiştirmenin (uzunluğun) zamana oranıdır. İki temel büyüklüğün oranı olduğu için türetilmiştir.
Kuvvet temel büyüklük müdür?
Değildir. Kuvvet türetilmiş büyüklüktür. İkinci tabloda göreceksiniz.
Ağırlık temel mi türetilmiş mi?
Evet. Ağırlık türetilmiş bir büyüklüktür. Çünkü ağırlık bir kuvvettir. Kuvvet türelmiş olduğu için ağırlık da türetilmiştir. Ağırlık ve kütle arasındaki farkı gözden geçirmek isteyebilirsiniz.
Isı temel büyüklük müdür? Enerji temel mi türetilmiş mi?
Isı enerji aktarımı demektir. Birimi enerji birimidir. Dolayısıyla ısı temel değil, türetilmiş bir büyüklüktür.
Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Video
Temel ve Türetilmiş Büyüklükler ile ilgili Kazanımlar
9.1.3.1. Fiziksel nicelikleri sınıflandırır.
- Niceliklerin temel ve türetilmiş olarak tanımlanması ve sınıflandırılması sağlanır.
- Temel büyüklüklerin birimleri SI birim sisteminde tanıtılır. Türetilmiş büyüklükler için fen bilimleri dersinde geçmiş konulardan örnekler verilir.
Tartı acaba türetilmiş büyüklük mü ölçüyor? Sonuçta ağırlığımızı ölçüyor o da G=m.g 🙂
Ağırlık kuvvet olduğuna göre tartı da ağırlığı ölçtüğüne göre türetilmiş büyüklüğü ölçüyor.
tartı ağırlığımızı değil kütlemizi ölçüyor
Sanırsam
Tartı ağırlığı ölçer.Eğer kütleyi ölçseydi uzayda da çalışırdı.
Elektronik terazi dünyada çalışır ve ağırlığın dünya yerçekimine oranına göre işler. Bu sebepten ötürü dünya dışında hatta yüksek/düşük rakıma göre dahi doğru sonuç vermeyebilir. Fakat farkındaysanız kütlenin ölçü birimi spesifik olarak Eşit Kollu terazidir. İki kefeye de aynı yerçekimi kuvveti uygulandığından ötürü hesaplamadaki etkisini yitirir. sonuç olarak elimizde sadece kütle birimi kalır, ki aradığımız sonuç da zaten budur.
evet
Evet ağırlığımızı ölçüyor.Ağırlık da zaten türetilmiş bir büyüklüktür.
Hocam tartı kiloqramı ölçüyor kg ise temel büyüklüktür
ikinci tabloda temel değil türetilmiş yazması gerekiyor. Teşekkürler
Düzltildi. Teşekkürler.
Temel büyüklüklerden hiçbiri eksi değer alamaz çünkü hepsinin bir mutlak sıfırı vardır ve bu yüzden hepsi skalerdir.
Hocam akım şiddeti A= C/t yani birim zamanda geçen yük sayısı değil mi? Akımın temel bir büyüklük olduğu halde aslında bir oranı ifade etmesi garip:/?
Yük sayısını (Coulomb) temel büyüklük kabul etmemizin ne sakıncası olabilir acaba hocam? Sizin de dediğiniz gibi kütle de temel kuvvetlerden birinin özelliği, Elektrik yükü de öyle. Kütle temel bir büyüklük ama elektrik yükü değil. Benim aklıma bir sebep gelmiyor. Sizce ne olabilir?
Elektrik yükünü doğrudan ölçemiyoruz. Ama akımı doğrudan ölçebiliyoruz. Bu nedenle akım temel büyüklük kabul edilmiş.
1. Mezura uzunluk ölçtüğü için temel, tartı kuvvet ölçtüğü için türetilmiş büyüklük ölçer.
2.Konum üç boyut +zamandan oluştuğu için türetilmiştir, alınan yol hız dır türetilmiştir, yer değiştirme mesafe olduğundan temeldir.
3. 0 kelvin mutlaktır, -5 kelvin olamaz uzay zaman çöker. Eksi değer zamanda olabilir. Kısaca teorik olarak zaman geri gidebilir. Entropinin artış eğiminden dolayı geri gitmediği düşünülüyor.
4. Eşit kollu terazi, ağırlığı ağırlıkla kıyas ettiğinden kütleyi doğrudan ölçer . Baskül ağırlığı basınçla ölçtüğünden, ağırlık doğrudan ölçmez.
5. Elektrik gerilimin akış halidir, yani gerilim farkı elektriğe dönüşmek için, elektronların temasla yer değişimine ihtiyaç duyar. Akmayan gerilim farkı ancak manyetik kuvvet uygular. kısacası akım olmadan elektrik olmaz bu yüzden elektrik miktarı ”coulomb” değil Q/t olan akım temel büyüklük seçilmiş olabilir.
Paylaşımları yorumlarsanız sevinirim.
Ne uzattınız lan tartı temel diğeri de türetilmiş büyüklük… İşte.
Abi aşrı iyi olmuş ellerine sağlık sınav var yarın çok yardımcı oldu
O kadar aradım insallan yüksek alırım
Hocam, 5.soruyu cevaplar mısınız? Bulamadım.