Bir elektrik devresinden elektrik akımının geçebilmesi için gerekli gerilimi (voltaj veya potansiyel fark da denir) sağlayan devre elemanına üreteç denir. En sık kullanılan üreteç türleri pil, batarya, akü ve güç kaynaklarıdır. Bu yazıda elektrik devrelerinde doğru akımdan bahsediyor olacağız, 11. sınıfta alternatif akımı öğreneceksiniz. Şimdiye kadar elektrik devrelerinde hep tek üreteç ile çalışmış olabilirsiniz. Şimdi gerçek elektrik devrelerinde birden fazla üretecin seri ve paralel bağlanmasını inceleyeceğiz.
Neden birden fazla üretece gerek duyulur? Çünkü bazen bir pilin sağlayabileceğinden daha büyük bir gerilime veya bir devreden geçen akımın daha uzun sürmesini yani sürekliliğini sağlamaya ihtiyaç vardır. Örneğin, el fenerlerinde ve oyuncak lazerlerde üreteç olarak iki adet kalem pil (AA) kullanılır. Benzer şekilde televizyon kumandalarında da iki adet ince pil (AAA) kullanılır. Bir elektrik devresinde kaç pil kullanacağınızı ve pilleri nasıl bağlayacağınızı ihtiyacınıza göre belirlersiniz. Tıpkı dirençlerin bağlanmasında olduğu gibi pillerin bağlanmasında da yalnızca iki olasılık vardır: seri bağlama ve paralel bağlama.
Üreteçlerin (pillerin) seri bağlanması
Üreteçleri yani pilleri seri bağlamak demek bir pilin artı ucu (pozitif kutbu), ikinci pilin eksi ucuna (negatif kutbuna) denk gelecek şekilde yerleştirmektir. Pilleri seri bağlamanın amacı iki pilin potansiyel farklarını birleştirerek daha büyük bir gerilim elde etmektir. Aşağıdaki resimde iki kalem pilin birbirine nasıl doğru şekilde seri bağlanacağı gösteriliyor.
Eğer birinci pilin artı ucunu diğer pilin artı ucuna denk getirirecek şekilde bağlarsanız, pilleri ters şekilde seri bağlamış olursunuz. Aşağıdaki resimde iki kalem pilin ters bağlanması gösteriliyor. Tersten kastımız birbirinin gerilimini götürmesi. Ters bağlanmış iki özdeş pilin toplam potansiyel farkı sıfır olur. Yani hiç pil (üreteç) kullanmamış gibi olursunuz.
Bu iki resme iyice bakmalısınız. Biri doğru (+ uç – uca geliyor), diğeri yanlış (+ uç + uca geliyor). Eğer eksi uç eksi uca gelseydi doğru mu yoksa ters mi bağlanmış olurdu? Yorumlarda cevabınızı bekliyorum.
Şimdi de Devre yapım seti simülasyonunu kullanarak üreteçlerin seri bağlanma durumlarını inceleyelim. Aşağıdaki resimde iki tane 9 voltluk pil seri olarak doğru şekilde bağlanmış. Devreden 1,8 A akım geçtiğini ve ampulün de ışık verdiğini görüyoruz. Birinci pilin ucu ile ikinci pilin ucu arasındaki potansiyel farkın 18 V olarak ölçüldüğünü görüyoruz. Yani iki tane 9 voltluk pil seri bağlandığında bir tane 18 voltluk pil yani üreteç işlevi görüyor. Seri bağlanan pillerin voltajları (gerilimleri veya potansiyel farkları) toplanır.
Aşağıdaki resim yukarıdakinin aslında aynısı. Tek farkı yukarıdaki resim kurduğumuz devrenin gerçek görüntüsü iken, aşağıdaki resim aynı devrenin sembolik (simgesel veya temsili de denir) gösterimi. Pilleri temsil eden iki düşey çizgiden uzun olanı artı ucu (pozitif kutbu), kısa olanı eksi ucu (negatif kutbu) temsil ediyor. İki pil doğru şekilde seri bağlandığında birinci pilin (soldaki pili kastediyoruz) kısa çizgisinin (eksi ucunun), ikinci pilin (yani sağdaki pilin) uzun çizgisine (artı ucuna) bağlandığını görüyoruz.
Aşağıdaki resimde ise bu kez aynı devrede pillerden birini ters çevirdik. Yani birinci pilin artı ucu ikinci pilin artı ucuna dokunuyor. Buna ters bağlama dememizin nedeni sıranın bozulması (+,- değil +,+ veya -,- şeklinde dizilmesi). Bu durumda iki pilin birlikte potansiyel farkının 0 V olduğunu görüyoruz. Yani piller birbirlerinin gerilimini götürmüş. Bu nedenle devreye akım sağlayamıyorlar, ampermetre 0 A gösteriyor ve ampul de yanmıyor.
Aşağıdaki resim bir önceki pilleri ters olarak seri bağlandıkları devrenin sembolik gösterimi. Dikkat etmeniz gerekn birinci pilin kısa çizgisiyle (eksi ucu), ikinci pilin kısa çizgisinin (eksi ucunun) bağlanmış olması. Sorularda karşınıza çıkarsa artık pillerin nasıl bağlandıklarını tanıyabilirsiniz.
Seri bağlamanan pillerin her birinden geçen akımın büyüklüğü aynıdır. Ama devreye sağladıkları toplam gerilim her pilin potansiyel farkının toplamı olur.
I = I1 = I2 = .. = IN
Vseri piller = V1 + V2 + .. + VN
Seri bağlı özdeş pillerin tükenme süresi tek bir pilin tükenme süresine eşittir. Yani bir pil bir devrede kullanıldığında bir saatte bitiyorsa, seri bağlı dört pil de aynı devrede bir saatte biter. Ama devreye daha çok potansiyel fark ve dolayısıyla akım sağlar. Bunu Ohm Kanununda öğrenmiştik.
Günlük hayatta karşılaştığımız durumların çok büyük bir kısmında pilleri seri bağlamamız gerekir. Örneğin aşağıdaki resimde bir yeşil lazeri çalıştırabilmek için içine iki adet kalem pil yerleştirmem gerekiyor. Ama pilleri nasıl yerleştireceğim. Lazeri açtığımda şöyle görünüyor:
Sağ tarafta içi alüminyum (iletken hatırlayın) olan lazerin pil yuvası görülüyor. Sol taraftaki pil yuvasının kapağında yay şeklinde bir iletken tel var. Yay genellikle pilin eksi ucunun denk geleceği yeri gösterir. Sonra ilk pili yuvaya yerleştiriyorum.
Pilin arkası düz olan kısmı eksi ucudur, çoğu pilin üstünde işaretlenmiştir, ama işaretlenmemişse bu ipucundan anlayabilirsiniz. Pilin artı ucu yuvanın tabanına değiyor, eksi ucu açıkta. Ardından ikinci pili yerleştiriyorum. İkinci pilin artı ucunun (sivri kısmının), ilk pilin eksi ucuna (düz kısmına) denk geldiğine dikkat edin. Bu şekilde pilleri yerleştirdikten sonra lazeri denedim ve çalıştığını gördüm.
Eğer pili aşağıdaki gibi artı ucu yukarı gelecek şekilde yerleştirseydim ne olurdu? Yukarıdaki resimde tam bunu yaptım. Lazer çalışır mıydı, çalışmaz mıydı? Yorumlara yanıtınızı yazabilirsiniz.
Üreteçlerin (pillerin) paralel bağlanması
Üreteçleri yani pilleri paralel bağlamak demek iki pilin artı uçlarını (pozitif kutuplarını) ve eksi uçlarını (negatif kutuplarını) birbiriyle birleştirerek bağlamak demektir. Bunu göstermek anlatmaktan daha kolay, aşağıdaki resimde simülasyonda bu kez iki pili paralel bağlıyorum. Pillerin artı (sarı) kutuplarının ve eksi (siyah) kutuplarının yerleşimine dikkat edin. İki pilin birleştiği düğüm noktaları arasında okunan geirlim 9 volt, devreden geçen akım da 0,9 amper.
Aşağıdaki resim de üstteki devrenin sembolik (devre elemanı simgeleriyle) gösterimi. Kısa çizgilerle kısa çizgilerin, uzun çizgilerle uzun çizgilerin paralel bağlandığına dikkat edin.
Bu devreyi bir de tek pil bağlanmış devre ile karşılaştıralım. Aşağıdaki resimde iki pilden birinin kaldırılmış hali gösteriliyor. Akım, gerilim ve lamba parlaklığı aynı kalmış, değişmemiş. Öyleyse pilleri paralel bağlamaya ne gerek var?
Pilleri paralel bağlamanın amacı bir pilin sağlayabileceği potansiyel farkın devreye daha uzun süre sağlanmasını yani devreden geçen akımın daha uzun süre aynı şekilde devam edebilmesini başarmaktır. Böylece devreye akım sağlama kapasitesi artırılmış olur. Bu devrede bir pil bir saatte bitiyorsa, paralel bağlanmış özdeş iki pil iki saatte biter.
Piller paralel bağlandığında kutupları aynı noktada birleştirildiği için, kaç pil bağlanmış olursa olsun devredeye sağlanan potansiyel fark değişmez. Paralel bağlı özdeş piller, bir devrede bir pilin oluşturacağı akımı oluşturur. Ama pillerin tükenme süresi pil sayısı kadar artar.
V = V1 = V2 = .. = VN
I = I1 = I2 = .. = IN
Aşağıdaki resimde iki pilin iki metal parçası kullanarak nasıl doğru biçimde paralel bağlanacağı gösteriliyor. Pillerin artı uçlarının aynı yöne baktığına ve eksi uçlarının da aynı yöne baktığına dikkat edin.
Aşağıdaki resimde ise piller paralel bağlanmış ama ter bağlanmış: bu gerçekten yanlış bağlama. Pillerin zıt kutupları (+ ve -) aynı yönü gösteriyor.
Pilleri paralel bağlarken ters bağlamak çok tehlikeli olabilir. Örneğin, yukarıdaki iki pil de metal parçaları da kısa zamanda çok ısındılar. Neden? Yorumlarda cevabınızı bekliyorum.
Üreteç ve üreteçlerin bağlanması ile ilgili kazanımlar
2017 – 10.1.2.2. Üreteçlerin seri ve paralel bağlanma gerekçelerini açıklar.
- Öğrencilerin deney veya simülasyonlarla üreteçlerin bağlanma şekillerini incelemeleri ve tükenme sürelerini karşılaştırmaları sağlanır.
Anlatımınız çok sade ve açıklayıcı olmuş.Verdiginiz bilgilerden dolayı teşekkür ediyorum.
Öncelikle anlatımınız için çok teşekkür ederim gerçekten çok güzel anlatım olmuş.
Size bir sorum olacak
12v güce ihtiyaç duyan bir devreyi seri bağlı 1000mah 3 adet li-ion pil ile besledik diyelim
Birde aynı pilleri paralel bağlayıp voltaj regülatörü kullanalım ve 12v güce bu şekilde ulaşalım bu iki bağlama şeklinde hangi piller daha uzun dayanır?
Paralel
paralel şekilde ters bağlanmış pillerde akım pillerin üstünden geçerek piller haricindeki tüm devreyi kısa devre yaptığı içinmi ısınıyor
ya gerçekten şaka gibi bu konunun testlerini felan çözüyorum çok ta güzel yapıyorum ama neden böyle çözüyorum hiç anlamazdım çözmek için çözerdim soruyu şuan her şeyin mantığını anlıyorum bu siteyi keşfetmem çok iyi oldu çok teşekkür ederim size de bir çok şey öğrendim bu yazıda ilk defa sitenize baktım bu arada pili artı ucu yukarı gelecek şekilde lazere yerleştirseydiniz çalışmazdı pillerin potansiyel farkı ters bağlı olduğu için birbirini götürürdü diye düşünüyorum ve eğer eksi uç eksi uca gelerek bağlansaydı ters bağlanmış olurdu potansiyel farklar eşitse pillerin ampul yanmazdı tekrar teşekkür ediyorum
Sizden çok teşekkür ediyorum benim bi bisikletim var onu elektrikli yapcaktım ama motor 48 volttu pil ise 3.7 voltdu şimdi ise 13 tane seri 13 tane parelel yapıcam teşekkürler
Ufak bir sorum var. İki adet 9v seri yerine neden bir adet 18v uygulanmıyor. İki adet kullanımım avantajı nedir ?
Standarttan kaynaklanıyordur bence. Yani pil üreticilerinin standardında 18v pil yoktur 9 v vardır.
her bir pilin içinden geçen akımı azaltıp tükenme süresini artırmak
Hocam peki (10.sınıf) şimdi bu diğer pilin oluşturduğu 9V nereye gidiyor paralel bağlamada ben onu anlayamadım.(Galiba saçma bir soru ama merak ettim.)
Pillerin ömrünü uzatıyor. Paralel bağlanmış iki pil, tek başına bağlı bir pile göre daha uzun süre dayanıyor.
Paralel pillerin ters bağlamıştım farkında olmadan şarja takmıştım şarj aleti patlamıştı iyi ders olmuştu bana
“Seri bağlı özdeş pillerin tükenme süresi tek bir pilin tükenme süresine eşittir. Yani bir pil bir devrede kullanıldığında bir saatte bitiyorsa, seri bağlı dört pil de aynı devrede bir saatte biter. ” Hocam seri bağlı dört pilin tükenme süresi bir pilin tükenme süresinin dörtte biri olmaz mı?
Seri bağlı pillerde voltajı ve gücü artırıyoruz. Tükenme süresi değişmiyor. Ama paralel bağlı dört pilin tükenme süresi bir pilin tükenme süresinin dörtte biri olurdu.
1.Devre:3adet eşdeğer üreteç birbirine paralel bağlı tek bir üreteç ise bunlara seri bağlı bunlar bir ampule bağlı (her bir üreteç gerilimi V alırsak ampulde 2V gerilim var) 2. Devre Dört adet eşdeğer üreteç 2li olarak birbirine seri bağlı bu ikili gruplar ise birbirine paralel bağlı bunlarda yine bir ampule bağlı yani ampulde yine 2V gerilim var Bütün üreteçler ve ampuller eşdeğer olduğuna göre bu iki devrenin tükenme süreleri nasıl hesaplanır
paralel bağlı üreteçlerde aynı akım geçiyor ama mesela 2 üreteç için ı akımı değil de yarısı mı geçiyor
Kirchoff kanunlarını kullanarak akımların büyüklüğünü bulabiliriz.
Tebrikler mükemmel bir anlatimdi:)